خاتم کاری یک هنر دستی است که در آن از طریق حکاکی و نقاشی بر روی سطوح مختلف، مانند فلزات، چوب، سنگ، چرم و غیره، طرح ها و نقوشی ایجاد می شود. این هنر به عنوان یکی از هنر های سنتی و دست ساز جهان شناخته شده است. در هر فرهنگ و منطقه، خاتم کاری به شیوه ها و الگو های خاص خود شناخته می‌شود.
در یک طرح خاتم ، جهت ساخت کوچک ترین واحد هندسی، حداقل سه مثلث و برای بزرگ ترین آن ، حداکثر چهارصد مثلث مورد نیاز است. اگر می خواهید در این حرفه مهارت ویژه ای کسب کنید باید بتوانید بسیار ریز، ظریف و بادقت کار کنید. در صورتی که به ساخت وسایل خاتم کاری علاقه دارید و می خواهید در مورد ابزار خاتم کاری و مراحل کار اطلاعات بیشتری کسب کنید، حتما ادامه این مطلب را بخوانید.
مهارت های مورد نیاز برای انجام خاتم‌کاری
1_ حکاکی: استفاده از ابزار های خاص برای حکاکی نقوش و طرح ها روی سطوح مختلف.
2_ نقاشی: استفاده از رنگ ها و پیگمنت ها برای ایجاد تصاویر و طرح های زیبا.
3_ مدل سازی و طراحی: طراحی نقوش و مدل های پیچیده قبل از شروع به انجام کار.
خاتم کاری معمولاً در ساخت جواهرات، تزئینات داخلی، و سایر آثار هنری مورد استفاده قرار می گیرد. هنرمندان خاتم کار ممکن است از الگو ها و طرح های مختلفی مانند گل، حیوانات، نقوش هندسی و شخصیت های افسانه‌ای استفاده کنند. در دنیا، هر منطقه ممکن است نوع خاصی از خاتم کاری داشته باشد که به ویژگی های فرهنگی و تاریخی آن منطقه مربوط می شود.
مراحل ساخت صنایع دستی خاتم کاری
- مرحله خاتم سازی
این مرحله به عملیاتی از جمله طراحی خاتم ، تهیه مواد و مصالح، برش مصالح اولیه و ایجاد گل و در نهایت ساخت قامه اشاره دارد.
- مرحله خاتم کاری
این مرحله نیز به ترتیب شامل طراحی زیرسازی، چسباندن لایه های خاتم بر روی زیرکار و در نهایت پرداخت و جلا کاری قطعه خاتم کاری است.
آشنایی با ابزار خاتم کاری
خاتم کاری یکی دیگر از هنرهای دستی فاخر و با اصالت ایرانی است که اوج شکوفایی آن به دوره صفویه باز می گردد. خاتم کاری در اصل به دنبال پیدایش رابطه مستقیم بین ایران و چین ، به ایران راه پیدا کرده است. وسایل مورد نیاز برای خاتم کاری شامل یک سری ابزار کار و همینطور مواد و متریالی است که در ساخت یک قطعه خاتم کاری مورد استفاده قرار می گیرد.
برخی از مهم ترین ابزار کار خاتم کاری عبارتند از: گیره فلزی، سوهان ، تیز کننده سوهان، چکش، گاز انبر، اره سیم ساب دار، مثلث ساب، مغار، متر فلزی، خط کش ثابت و خط کش تیردار، گونیا و پرگار و رنده مخصوص.
همچنین برای ساخت یک محصول خاتم کاری معمولا از انواع چوب های گردو، آبنوس، عناب، نارنج، کبوده، فلزهای برنج، آلومینیوم و نقره و همینطور استخوان که معمولا استخوان شتر است استفاده می شود. علاوه بر این ابزار دیگری مانند چسب سریش و لاک نیز برای مراحل چسباندن و تثبیت مثلث ها استفاده می شود.
روش ساخت خاتم چگونه است؟
همانطور که گفته شد در خاتم کاری از مواد و متریالی مانند چوب ، استخوان یا فلز استفاده می شود. به این صورت که این مواد به شکل منشورهای مثلث القاعده برش داده شده و به گونه ای کنار هم قرار داده می شوند تا برش عرضی این مثلث های واحد، دارای اشکال هندسی منظم باشد در مرحله ی بعدی با استفاده از چسب مخصوص سریش، برش های نازک را با یک نظم خاص بر روی ورقه نازک چوبی می چسبانند.
سپس منتظر می مانند تا این ورقه ها خشک شوند، تا برای نصب جهت تزئین اشیاء چوبی مورد نظر آماده گردند. از این روش برای تزئین محصولات متنوعی از جمله انواع جعبه های چوبی استفاده می شود.
مهم ترین مراحل ساخت خاتم
ساخت و تولید صنایع دستی خاتم کاری نیاز به ظرافت، تجربه و دقت فراوانی دارد که به همین دلیل شامل مراحل زیادی می شود. در ادامه مطلب به برخی از مهم ترین آن ها خواهیم پرداخت.
- تهیه چوب و استخوان به شکل مثلث
ابتدا چوب ها و استخوان های تهیه شده را با ابزار خاتم کاری مخصوص به طول و عرض های مختلف برش می دهند و از آنها مثلث تهیه می کنند. سپس تمام اضلاع این مثلث ها سوهان کاری شده و در مرحله بعدی مفتول های سیمی مثلثی شکل آماده می شوند.
- ساخت پره
به منظور درست کردن خاتم، استاد خاتم کار ابتدا طرح مورد نظر خود را کشیده و مثلث های چوبی ، استخوانی و فلزی آماده شده در مرحله قبلی را به شیوه ای استادانه در کنار هم قرار می دهد و با سریش می چسباند. این مثلث ها همچنین به وسیله نخ محکم می گردند که از این کار اصطلاحاً «پره» درست می شود.
- ساخت توگلو
نخ ها را بعد از چند ساعت باز کرده و اضلاع طرح را سوهان کاری می کنند. سپس چهار عدد از پره های ساخته شده را در کنار هم چیده و مجدداً با چسب به هم می چسبانند تا در نهایت «توگلو» به دست آید.
- گل پیچی
در این مرحله سیم مفتولی گرد را به صورت شش ضلعی منظم «شمسه» آماده می کنند و در اطراف هر ضلع شش سیم به وسیله سریش چسبانده می شود و با نخ محکم می شود که در نهایت طرح ستاره حاصل می شود.
مصالح و ابزار خاتم کاری
از مهم ترین مصالحی که در ساخت خاتم استفاده می شود عبارتند از:
- انواع استخوان ها
استفاده از استخوان (به علت استحکام و برخورداری از رنگ سفید) مانند استخوان های شتر، اسب، گاو، استخوان مصنوعی همچنین گاهی اوقات عاج طبیعی فیل و عاج مصنوعی
توجه: “با توجه به کمیاب بودن استخوان شتر، امروزه از چوب نارنج به جای این استخوان استفاده می شود و برای رنگ کردن آن نیز از رنگ سبز مخصوص رنگرزی پشم استفاده می کنند.
- انواع چوب ها
چوب هایی همچون چوب عناب، نارنج، افرا، گردو، کیکم، تبریزی، شمشاد، آبنوس و فوفل
- انواع فلزات رنگی
استفاده از فلزات( به جهت افزایش استقامت خاتم و مراقبت از آن) مانند فلز های برنج، نقره و آلومینیوم
توجه: ” چوب مورد نیاز برای خاتم کاری باید از رنگ و بافت مناسبی برخوردار باشد و همینطور عاری از هر گونه گره یا ترک باشد باشد. فلزات مورد استفاده نیز باید دارای آلیاژ مناسبی باشند.”
در فروشگاه اینترنتی امیران تبلیغ انواع نمونه‌های صنایع دستی خاتم کاری ، فیروزه کوبی ، مس و پرداز ، مس و خاتم کاری و میناکاری را می توان یافت. برای خرید جدیدترین محصولات خاتم کاری کافیست با مشاورین ما در تماس باشید.
روغن کاری صنایع دستی خاتم کاری
یکی دیگر از مراحل مهم خاتم کاری روغن کاری صنایع دستی خاتم است که به جهت براق کردن سطح این محصولات و همینطور حفاظت از آن ها در مقابل رطوبت، گرما و سرما استفاده می شود. ابزار خاتم کاری مورد نیاز برای این مرحله در گذشته روغن جلا، سندلوس یا همان شیره درخت کاج بوده است. اما بعد ها از روغن هاویلوکس و امروزه نیز از پلی استر استفاده می شود.
کاربرد های صنایع دستی خاتم کاری
صنایع دستی خاتم کاری در موارد مختلف مورد استفاده قرار می گیرد و در زیباسازی و تزیین اماکن مختلف نقش مهمی دارد. برخی از کاربرد های صنایع دستی خاتم کاری عبارتند از:
1_ جواهرات
یکی از استفاده های اصلی خاتم کاری در ساخت جواهرات است. نقوش و طرح های خاتم کاری بر روی طلا یا نقره می تواند جلوه و زیبایی خاصی به جواهرات ببخشد.
2_ وسایل تزیینی و دکوری
خاتم کاری ممکن است بر روی اشیاء تزئینی مانند قاب ها، گلدان ها، وسایل آشپزخانه و غیره انجام شود تا آن ها را زیبا تر کند.
3_ تزئینات معماری
در معماری داخلی و خارجی، خاتم کاری بر روی ستون ها، درب ها، پنجره ها و سایر اجزای ساختمان ممکن است برای تزیینات ویژه به کار رود.
4_ تزئینات مذهبی
در برخی فرهنگ ها، خاتم کاری بر روی اشیاء مذهبی مانند کتیبه ها، قرآن ها، و اشیاء مربوط به مراسمات دینی انجام می شود.
5_ هدایای هنری
اشیاء خاتم کاری می توانند به عنوان هدایای هنری و خاص در مناسبت های خاص مانند جشن تولد، عروسی یا جشنواره ها به دیگران اهدا شوند.
6_ تزئینات لباس و لوازم آرایشی
خاتم کاری بر روی لوازم آرایشی، چرم، کیف ها و حتی لباس ها می تواند آن ها را به یک سطح هنری بالاتر ببرد.
7_ تزئینات قلم و نوشت افزار
قلم ها، خود نویس ها و دفاتر می توانند با خاتم کاری تزئین شده و به یک اثر هنری تبدیل شوند.
8_ ملزومات مراسمی
در مراسم ها و جشن های خاص مانند عروسی ها، می توان از خاتم کاری بر روی شمع ها، جعبه های حاوی شکلات یا میوه خوری ها استفاده کرد.
9_ صنایع دستی بازاریابی
اشیاء خاتم کاری می توانند به عنوان محصولات صنایع دستی تبلیغاتی در بازار ها و نمایشگاه ها عرضه شوند.
10_ آثار هنری
برخی هنرمندان خاتم کار آثار هنری خود را به عنوان یک هنر مستقل ارائه می دهند که ممکن است در گالری ها و نمایشگاه های هنری به نمایش گذاشته شود.
11_ ساخت تندیس‌ها و آثار مجسمه سازی
خاتم کاری بر روی فلزات و مواد سخت می تواند برای ساخت تندیس ها و آثار مجسمه سازی نیز به کار رود.
12_ سوغاتی سفر و گردشگری
هنگامی که خاتم کاری بر روی اشیاء مانند سوغاتی ها، گلدان های سنگی و تحفه های محلی انجام می شود، این محصولات می توانند به عنوان یک جزء اساسی از سوغات سفر و گردشگری تلقی شوند.
بطور کلی از آنجا که هر فرهنگ و منطقه دارای سبک ها و تکنیک های مختلف خاتم کاری است، این هنر در سراسر جهان به شکل ها و طرح های متنوعی مورد استفاده قرار می گیرد.
